शब्द - रचना Word
- Formation
1. उपसर्ग लगाकर ( with the
addition of Prefixes )
2 . प्रत्यय लगाकर With the addition of Suffixes )
3. समास के द्वारा (Compound )
1.
2.
जैसे – अप , आ , प्र , अनु शब्द उपसर्ग हैं ।
प्रयोग : अप + मान = अपमान
आ + दान = आदान
प्र + दान = प्रदान
अनु + करण =
अनुकरण
कुछ उपसर्ग अरबी – फारसी भाषा के हैं ।
संस्कृत के उपसर्ग उपसर्ग
उपसर्ग |
अर्थ |
उदाहरण |
अ |
नहीं , अभाव |
अज्ञान |
आ |
तक , पूर्ण |
आगमन , आचरण , आजन्म |
अधि |
श्रेष्ठ ,
ऊपर |
अधिकार ,
अधिकरण , अध्यक्ष |
अति |
अधिक |
अत्यधिक ,
अत्यंत , अत्याचार |
दुर |
बुरा , कठिन |
दुर्जन ,
दुर्गण , दुर्गम |
प्रति |
विरोध, ओर |
प्रतिकूल,
प्रतिध्वनि |
प्र |
अधिक |
प्रकार ,
प्रयोग , प्रयत्न , प्रस्ताव |
परा |
नाश , पराजय |
पराजय , पराधीन , परामर्थ |
अभि |
और , सामने |
अभिमान, अभियोग , अभिलाषा |
उत् |
श्रेष्ठ ,
ऊँचा |
उत्थान ,
उत्कर्ष , उत्तम |
उप |
छोटा , निकट |
उपकार , उपवन , उपयोग |
संस्कृत शब्दों का
उपसर्ग के रूप में प्रयोग
उपसर्ग |
अर्थ |
उदाहरण |
स्व |
अपना |
स्वयं , स्वतंत्र , स्वदेश , स्वराज |
पुनः |
फिर से |
पुनर्मिलन ,
पुनरुथान , पुनर्विवाह |
सत् |
अच्छा , उत्तम |
सज्जन , सदाचार , सत्कर्म |
पूरा |
प्राचीन |
पुरातन ,
पुरातत्व |
हिंदी के उपसर्ग
उपसर्ग |
अर्थ |
उदाहरण |
भर |
पूरा |
भरपेट, भरमार, भरपूर |
पर |
पराया |
परलोग, परोपकार, परदेस |
ति |
तीन |
तिगुना ,
तिपाई, तिपहिया |
अध |
आधा |
अधजला , अधमरा |
अन |
निषेध, अभाव |
अनपढ़, अनमोल, अनजान |
अ |
के बिना |
अज्ञान, अजान , अथाह |
दु |
दो |
दुगुना, दुभाषिया |
अरबी - फ़ारसी के
उपसर्ग
उपसर्ग |
अर्थ |
उदाहरण |
हम |
आपस में ,
साथ |
हमराज, हमजोली, हमदर्द, हमराह |
ना |
अभाव |
नामर्द, नापसंद , नासमझ |
सर |
मुख्य |
सरदार , सरपंच, सरताज |
कम |
थोड़ा |
कमजोर , कमसिन |
खुश |
अच्छा |
खुशबू, खुशकिस्मत , खुशदिल |
बे |
बिना |
बेईमान ,
बेहोश , बेवफा |
ला |
बिना |
लापरवाह ,
लावारिस , लापता |
गैर |
अभाव |
गैरहाजिर,
गैर- क़ानूनी |
1.
प्रत्यय ( Suffix )
2.
लिख + ना = लिखना
पढ़ + ना = पढ़ना
1.कृत प्रत्यय 2. तद्धित प्रत्यय
1.कृत प्रत्यय – वे प्रत्यय जो धातुओं में लगकर
विशेषण शब्दों का निर्माण करते हैं , ‘ कृत प्रत्यय ‘
कहलाते हैं ।
0 Comments